Ömer Seyfettin’in farklı periyotlarda yazılmış kıssalarını bir ortaya getiren ‘Nişanlılar’, gerek okura farklı bir Ömer Seyfettin portresi sunması gerekse bir toplam olarak muharririn edebiyatına dair yeni bir açılım göstermesi bakımından özel bir çalışma olarak kıymetlendirilebilir.
Türk edebiyatı bağlamında bilhassa de kıssa çeşidi ekseninde başat figürlerden biri olan Ömer Seyfettin, sık sık ‘Kızılelma’, ‘Primo Türk Çocuğu’, ‘Başını Vermeyen Şehit’, ‘Vire’ üzere kıssalarıyla anılır. Öte taraftan edebiyatının merkezinde bu tıp öykülere geniş bir biçimde yer veren Ömer Seyfettin için bir öbür bağlam, üzerine düşünmeye bedel, araştırma yapılabilecek öteki bir sınır daha mevcuttur. Bu sınır, onun şahsî yaşantısı, dünyaya ve insan bağlantılarına bakışını da orta ara dışa vuran, kendisini kimi metinlerinde daha da görünür kıldığı öbür bir yörüngeye işaret eder. İşte geçtiğimiz günlerde İthaki Yayınları tarafından okurla buluşturulan ‘Nişanlılar’, tam olarak bu hatta işaret eder ve okurlara alışık olduklarından farklı bir Ömer Seyfettin portresi çıkarır.
Serdar Soydan tarafından yayına hazırlanan ‘Nişanlılar’, Ömer Seyfettin’in aşka, evliliğe, cinselliğe, isteğe, düşkünlüğe, hodbinliğe dair farklı tipten kıssalarını bir ortaya getirir. Tam da bu noktada alışık olunan Ömer Seyfettin çizgisinden/imgesinden uzaklaşan Nişanlılar, büyük büyük sorunların ötesinde (vatan, lisan, din, bayrak) insan hayatının ne derece farklı formlarda raydan çıkabileceğini, hayatın kimi kolay ögelerle ne derece ağır bir biçimde kuşatıldığını görünür kılar.
‘EN BÜYÜK EMELİM ‘DERİN BİR AŞK ROMANI’ YAZMAKTI’
Öncelikle kitapla tıpkı ismi taşıyan ‘Nişanlılar’ başlıklı hikaye, Ömer Seyfettin’in evliliğe, aşka ve cinselliğe dair bakışını açıkça ortaya koyan, özünde kurgu dahi olsa ferdî yaşantısına ve o dönemki hislerine dair ipuçları veren bir metin olarak kıymetlendirilebilir. Sözgelimi bir yerde şöyle lisana gelir Ömer Seyfettin:
“Hayatımda en büyük emelim ‘derin bir aşk romanı’ yazmaktı. On yıldır bu türlü bir yapıta kaç sefer başladım. Ancak daima birinci kısımda iflas ediyordum. Her şeyi eleştirmeye hazır yanım, görünmez bir profesör gibi içimden akseden hitabıyla homurdanmaya başlıyor, ‘Hey budala! Âşık Kerem periyodunda miyiz?’ diyordu. Evet, Âşık Kerem zamanında yaşamıyordum. Lakin ruhlarıyla o dönemi yaşayanlar yok muydu?”
Nişanlılar, Ömer Seyfettin, 184 syf., İthaki Yayınları, 2024. Ömer Seyfettin yaşadığı periyot, evvel Balkan Harbi, akabinde I. Dünya Savaşı’na giden tarihi dönemeç düşünüldüğünde, çökmekte olan bir imparatorluğa mensup, hayatı birçok zorlukla kuşatılmış bir entelektüel olarak müellifin ne derece büyük bir yükü üstlenmek zorunda olduğu daha güzel anlaşılır. Ali Canip (Yöntem), Ziya Gökalp, Mehmet Emin (Yurdakul) üzere isimlerle Türkçe ve Türklük üzerine ağır bir efor sarf eden Ömer Seyfettin, öte taraftan kimi vakitlerde bu büyük arbedelerden uzaklaşmaya, dünyaya ve hayata diğer bir perspektiften bakmaya ihtimam gösterir. Onun bu tutumu, kendisinin içerisinde bulunduğu durum ile yapmak istedikleri, lisana getirmek, dışa vurmak istedikleri ortasında ne derece yakınlık ve uzaklık olduğunu da görünür kılar.
ÇARPICI VE ‘KIRICI’ AŞK HİKAYELERİ
Edebiyatının farklı devirlerinde gerek kendi zamanı gerekse bugün için dahi epey çarpıcı ve “kırıcı” aşk kıssaları kaleme alan Ömer Seyfettin, kendisini ve okuru büyük bir sorgulamaya davet eder. Aşkın, evlilik ve cinselliğin birden fazla vakit salt görünen yüzüyle ilgilenenlerin tersine art planda birçok iç hesaplaşmanın da olduğunu vurgulayan müellif, bunu lisana getirdiği hikayelerde temel bir başlık olarak inceler.
‘Nişanlılar’da bir ortaya gelen hikayelerinde aşka, evliliğe, cinselliğe dair yazmaya başlayan Ömer Seyfettin, karakterlerini sürüklediği olaylarla onların tüm hayallerini yıkmaya, “görünenin arkasındakini bulmaya”, “hakikat zannedilenlerin altını oymaya” meyyal bir hal stantlar. O denli ki bu seçkide yer alan hikayeler üzerinden aşka bakıldığında her şeyin bir palavradan ibaret olduğu düşünülebilir. Yazar/anlatıcı, her bir hikayede hislerin ve aşk üzere karmaşık ilişkilerin/hadiselerin temelde büyük yalanlar üzerine kurulu olduğunu tabir eder. Onun için yanlışsız ve hoş bir bağ, sürdürülebilir bir evlilik, memnun bir aşk yoktur. Daima bir aldatmaca, kandırmaca, palavra kelam mevzusudur. Salt bu bakış açısı dahi aslında Ömer Seyfettin’in ne derece farklı sıkıntılarla ilgilendiğini, evlilik üzere periyodu için kıymetli bir soruna dahi nasıl yaklaştığını görünür kılar.
‘Nişanlılar’da çabucak her şeye pesimist bir açıdan yaklaşan Ömer Seyfettin, nihayetinde tüm bunları yaparken tek boyutlu bir biçimde hareket etmekten kaçar. Bunu muhteva itibariyle değil, tercih ettiği lisan ile dışa vurmaya çalışır. Kitap boyunca devam eden hikayelerdeki anlatıcıların ironik tutumları, her şeyi mizahın bir kesimi yapmak için gösterdikleri gayret bunu açıkça ortay koyar. Bir yanda insan ilgilerindeki aldatmacaların ön plana çıktığı öyküler, öbür yanda tüm bunlara ironik bir biçimde yaklaşan anlatıcı kelam hususudur. Tüm bunlar da kitapta yer alan öyküleri Ömer Seyfettin edebiyatı içerisinde farklı bir yere konumlandırır.
Ömer Seyfettin’in alışık öykülerinden farklı bir toplama işaret eden ve Serdar Soydan tarafından yayıma hazırlanan ‘Nişanlılar’, evliliğe, aşka, cinselliğe dair farklı çeşitten bir kıssa kitabı.