İSTANBUL (İGFA) – Türkiye genelinde, yıl bazında hava kalitesi datalarını, mevzuat, siyaset ve uygulamalarını inceleyen THHP, Kara Rapor’un altıncısında da hava kirliliğiyle ilgili sıkıntıları ortaya koyup somut tahlil teklifleri getiriyor.
Türkiye’deki hava kalitesi ve hava kirliliğinin insan sıhhatine tesirlerini inceleyen Kara Rapor 2024’da fosil yakıtlara bağımlılığın en değerli çevresel bedellerinden birinin hava kirliliği olduğunun altı çizilirken, birinci sefer göğüs kanseri ile hava kirliliği ortasındaki münasebet ortaya da kondu.
İstanbul’da düzenlenen basın toplantısında konuşan Pak Hava Hakkı Platformu Koordinatörü Deniz Gümüşel, pak hava hakkının pak, sağlıklı ve sürdürülebilir bir etrafta yaşama hakkının kıymetli bir bileşeni ve bir insan hakkı olduğunu belirterek, “Bu hakkın tesirli biçimde kullanılabilmesinin ön şartı, soluduğumuz havanın kalitesini bilmek. Bu da lakin aktif bir hava kalitesi izleme sistemi, bu sistemden elde edilen dataların gerçek kıymetlendirilmesi ve kamuoyu ile şeffaf süreçlerle paylaşılmasıyla mümkün” dedi.
Kara Rapor’da ortaya konulan bilginin 2022 ve 2023 yıllarında Türkiye genelinde hava kalitesi izleme ağındaki istasyon sayıları artsa hava kirliliğinin izlenmesi randımanı hala çok düşük olduğunu belirten Gümüşel, “Yani altyapımız var, lakin bu altyapıyı faal işletemiyoruz. Bilhassa fosil yakıt kullanan ağır endüstrinin olduğu bölgelerde hava kalitesi sistemli takip edilmiyor. Maalesef Türkiye’de nüfusun yüzde 92’sinden fazlası hala Dünya Sıhhat Örgütü standartlarına nazaran kirli hava soluyor” diye konuştu.
İZMİR’DE HAVA KALİTESİ ALARM VERİYOR
Kara Rapor’a nazaran hava kirliliğine yol açan partikül hususlar PM10 ve kanserojen PM2,5, üç büyük kent İstanbul, Ankara ve İzmir’de sistemli ve kâfi ölçülmüyor.
Ulaşılabilen kısıtlı resmi bilgilere nazaran İstanbullular 2022 yılı boyunca ortalama 38,41 μg/m3 yani Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) kılavuz kıymetinin iki buçuk katı PM10 kirliliğine maruz kaldı. Kansorejen partikül husus PM2,5 ise gereğince ölçülmedi. Ankara’da 2022 yılı PM10 yıllık ortalaması 39,25 μg/m3, İzmir’de ise 45,18 μg/m3’tü. İzmirliler yıl uzunluğu ulusal mevzuatın koyduğu hudut bedelin üstünde kirli hava soluyor. Ankara ve İstanbul ise bu limitin hududunda.
HAVA KİRLİLİĞİ GÖĞÜS KANSERİNE YOL AÇIYOR
Kara Rapor 2024’ün en çarpıcı vurgularından biri, hava kirliliğiyle göğüs kanseri ortasındaki münasebetin ortaya konması oldu.
Dünyada göğüs kanseri ile hava kirliliği ortasındaki bağa işaret eden bilimsel araştırmaların sayısının giderek arttığına dikkat çeken raporun muharrirlerinden halk sıhhati uzmanı Prof. Dr. Gamze Varol ise, “P10 ve PM2,5 ile birlikte hava kirliliğinin kıymetli bir bileşeni olan NO2’deki (azot dioksit) her 10 μg/m3’lük artış, göğüs kanseri riskini 1,02 kat artırıyor. Her 10 μg/m3 PM10 artışıyla göğüs kanserinden ölme riski 1,05 kat artıyor. ABD’de yapılan bir araştırmaya nazaran ise PM2,5’a daha fazla maruz kalınan bölgelerde yaşayanlarda göğüs kanseri hadiselerinde yüzde 8’lik bir artış gözlemlendi.” dedi.
Prof. Dr. Varol, raporda, Fransa’da yıllık göğüs kanseri olaylarının yüzde 3,15’i, ana kaynağı trafik olan NO2’ye atfederken, bu artışın maliyetinin yıllık 825 milyon Euro olduğuna da vurgu yaptı.
Kara Rapor kapsamında her yıl sistemli olarak yürütülen sıhhat tesir değerlendirmesine nazaran 2022 yılında Türkiye’de hava kirliliği sonucu gerçekleştiği varsayım edilen vefatlar hem sayısal hem de orantısal olarak evvelki yıllara nazaran daha yüksek olduğuna dikkati çeken sıhhat tesir değerlendirmesi çalışmasını yöneten halk sıhhati uzmanı Prof. Dr. Çiğdem Çağlayan ise, “2022 yılında vilayetlerdeki ortalama ince partikül husus (PM2,5) seviyeleri DSÖ kılavuz bedeli olan 5 μg/m3’e indirilebilseydi 68 bin 440 vefat önlenebilirdi. 2022’de kazalar, yaralanmalar ve COVID19 nedenli vefatlar harici gerçekleşen 30 yaş üstü toplam ölümlerin yüzde 14.2’si hava kirliliği kaynaklıydı.” dedi.
EN ÇOK MEVT HAKKARİ’DE
Raporda dikkati çeken satılar şöyle:
“Hava kirliliğine bağlı ölümlerin yüzde olarak en yüksek olduğu vilayetler, PM2,5 seviyesinin en yüksek olduğu birinci 10 vilayet. Bir evvelki yıl birinci sırada olan Batman’ın yerini Hakkari aldı. Hakkari’de 230 kişi hayatını kaybetti. Lakin PM2,5 seviyesi 5 µg/m3 ‘ün altına düşürülseydi bu ölümlerin yüzde 41’i önlenebilirdi. Vefat oranlarında Hakkari’yi Batman, Şırnak, Muş, Malatya, Iğdır, Şanlıurfa, Ağrı, Osmaniye ve Gaziantep üzere Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde bulunan vilayetler takip ediyor.
HAVA KİRLİLİĞİ’NDE BURSA 3. SIRADA
Bununla birlikte DSÖ kıymetlerine nazaran hava kirliliğine atfedilen ölümlerin sayısal olarak en fazla olduğu vilayet, İstanbul (8 bin 357); onu İzmir (4 bin 852) ve Bursa (3 bin 657) izledi. Ankara’da hava kirliliğinden hayatını kaybedenlerin sayısı 3 bin 155. Ölümlerin bu vilayetlerde sayısal olarak daha fazla olması, hava kirliliği seviyelerinden çok vilayet nüfuslarının yüksek olması ile bağlantılı. “
THHP’DEN TAHLİL TEKLİFLERİ
Öte yandan THHP, Kara Rapor’da Türkiye’de hava kirliliğinin ve buna bağlı sıhhat problemlerinin yol açtığı ölümlerin azaltması için şu teklifleri de sıraladı:
- Türkiye güçte fosil yakıtlara bağımlılığını süratle azaltmalı.
- Ulusal hava kalitesi standartları güzelleştirilmeli.
- PM2,5 için ulusal limit paha belirlenmeli ve yürürlüğe alınmalı.
- Hava kalitesi izleme çalışmaları güzelleştirilmeli.
- Ağır sanayi bölgelerinde hava kalitesinin izlenmesi, kıymetlendirilmesi ve idaresi sistematik hale getirilmeli.
- Hava kirliliğinin sıhhat tesirleri saha çalışmaları ile araştırılmalı.
- Çevresel tesiri olan tüm projeler için sıhhat tesir tahlilinin de yapılması mevzuata dahil edilerek zarurî hale getirilmeli.
- Türkiye imzaladığı hava kalitesine yönelik milletlerarası mukaveleleri uygulamalı.
- Çevresel bilgiye ulaşabilmek için bilgi edinme hakkının aktif biçimde kullanılabilmesi sağlanmalı.